Η "ανείπωτη ιστορία", πιστή στην εισαγωγική της διακήρυξη, θα παρουσιάσει και αυτόν τον μήνα μια ιστορία περίπου άγνωστη. Πριν από λίγες ημέρες βρεθήκαμε στην Ήπειρο με αφορμή την επέτειο των 69 χρόνων από την έναρξη του Ελληνοιταλικού πολέμου. Από τις 26-30 Οκτωβρίου παρακολουθήσαμε από κοντά γεγονότα σχετιζόμενα με τον εορτασμό του έπους του '40.
Είμασταν στις εορταστικές εκδηλώσεις στο Καλπάκι (με την αναπαράσταση της ομώνυμης μάχης), τις παρελάσεις στα σχεδόν ερημωμένα χωριά της Ηπείρου (που πρώτα ένιωσαν την μπότα του Ιταλού εισβολέα το '40), και σε παρουσιάσεις σημαντικών βιβλίων.
Με ιδιαίτερη συγκίνηση θα παρουσιάσουμε συνοπτικά την ιστορία μιας ιδιαίτερης περιοχής. Μιας περιοχής ξεχασμένης, "πάνω εκεί στις Πίνδου μας τις κορυφές", που ζεί με τις αναμνήσεις τις. Αναμνήσεις που ξεκινούν απο αρκετά μακρυά αλλά εμείς θα επικεντρωθούμε στην περιόδο της Ιταλικής εισβολής. Αφορμή για αυτό μας έδωσε η πολύ ενδιαφέρουσα παρουσίαση του βιβλίου του Κ.Κωστούλα που διεξήχθει στις 26 Οκτωβρίου στο Παλαιό ξενοδοχείο ΞΕΝΙΑ στα Ιωάννινα. Το βιβλίο με τίτλο "Γεγονότα στο Πωγώνι 1940-41" περιγράφει ανάγλυφα γεγονότα που ακολούθησαν την εισβολή των Ιταλών στο Πωγώνι...
Ο κόσμος πολύς. Η συγκίνηση έκδηλη. Ο σκοπός? Ιερός. Για όσους έχουν εντρυφήσει σε ανάλογες καταστάσεις το σκηνικό ήταν συνήθες: Ο Κώστας Κωστούλας, μελετητής-ιστορικός παρουσίαζε άλλο ένα βιβλίο του. Ετούτη την φορά υπήρχε μια ιδιαιτερότητα όμως: το βιβλίο αφορούσε όχι μόνο το έπος του '40 αλλά κάτι πιο σημαντίκό, την ανείπωτη ιστορία του Πωγωνίου, μιας μικρής επαρχίας στις Βορειοδυτικές εσχατιές της Ελλάδας.
Μετά την εισβολή των Ιταλών στις 28 Οκτώβρη, ήρθε κατοχή που δεν διήρκεσε πολύ (λόγω της μετέπειτα αντεπίθεσης του Ελληνικού Στρατού (ΕΣ) από την γραμμή άμυνας του Καλπακίου εώς την Β.Ήπειρο). Ο Κ. Κωστούλας συγκέντρωσε σε αυτό το βιβλίο πολλές και ενδιαφέρουσες πληροφορίες της περιόδου.
Μετά την εισβολή των Ιταλών στις 28 Οκτώβρη, ήρθε κατοχή που δεν διήρκεσε πολύ (λόγω της μετέπειτα αντεπίθεσης του Ελληνικού Στρατού (ΕΣ) από την γραμμή άμυνας του Καλπακίου εώς την Β.Ήπειρο). Ο Κ. Κωστούλας συγκέντρωσε σε αυτό το βιβλίο πολλές και ενδιαφέρουσες πληροφορίες της περιόδου.
Κεντρικό ρόλο στην ιστορία των επιχειρήσεων στο Πωγώνι το '40 διαδραματίζει το Ανεξάρτητο Τάγμα Δελβινακίου (ΑΤΔ) εγκατεστημένο στο Χάνι Δελβινάκι με επικεφαλή τον Αντισυνταγματάρχη Μαρδοχαίο Φριζή. Το ΑΤΔ (με τρεις λόχους και σταθμό Διοίκησης) υπάγεται στην θρυλική VIII Μεραρχία υπό τον Στρατηγό Κατσιμήτρο και έχει ως τομέα δράσης την περιοχή από την Μουργκάνα εώς την Νεμέρτσικα.
Οι μαρτυρίες πολλές. Τα χαρακώματα προετοιμάζονταν από τους ντόπιους 1 χρόνο πριν. Τί έγινε όμως κατά την είσοδο των Ιταλών?
Η VIII Μεραρχία ενισχύεται πριν τον πόλεμο με την δημιουργία του ΑΤΔ αφού ήταν ορατός ο κίνδυνος εισβολής. Η επάνδρωση γίνεται κυρίως με Ηπειρώτες σε επιστράτευση τον Αύγουστο του '40 ενώ οι Ιταλοί έχουν από το 1939 εισβάλει και καταλάβει την Αλβανία. Οι υπόχρεοι προς επιστράτευση δέχονται ατομικές προσκλήσεις καταταγής.
Από μαρτυρίες στο εξαίρετο βιβλίο του Κωστούλα συνάγεται οτι η οργάνωση και ανάπτυξη του ΕΣ στην περιοχή είχε διευθετηθεί πριν τον Οκτώβριο. Μάλιστα ήταν τέτοια που είχε εγκατασταθεί στον Κακόλακκο σταθμός αεράμυνας, με 12 φαντάρους, με σκοπό την καταγραφή Ιταλικών πτήσεων. Αντιαρματικά φράγματα, ορύγματα, πάσης φύσεως εμπόδια στήνονται σε διάφορες περιοχές (π.χ. πυκνόφυτο δάσος της Μπούνας). Λόχοι εγκαθίστανται στα παραμεθώρια χωριά (Στραβοσκιάδι, Δρυμάδες) και όλοι περιμένουν τις διαταγές!
Οι Ιταλοί παρά τα εμπόδια που συναντούν (μέχρι και καταστροφή εκ μέρους του ΕΣ ιστορικών γεφυριών βλ. γέφυρα Γκόλα, Αγίων) προελαύνουν εως το Καλπάκι. Περί αυτού ο Στρατηγός Κατσιμήτρος αργότερα εξήγησε τους λόγους επιλογής της περιοχής Καλπακίου-Καλαμά ως γραμμή ύστατης άμυνας. Κατά τον Στρατηγό το ηθικό των στρατιωτών, καταγόμενων κυρίως από την Ήπειρο, θα έπεφτε αν άφηναν μακρυά τα σπίτια τους και αμύνονταν πολύ "μέσα" στον Ελληνικό χώρο. Ενδεικτική είναι η συγκινησιακή ατμόσφαιρα που περιγράφει ο συγγραφέας κατά τον αποχαιρετισμό του Λοχία Θάνου με τους δικούς του στην Μερόπη Πωγωνίου: "Με δάκρυα και πολλά κλάματα αποχωρίζομαι του πατρός μου, της μητρός μου και των αδελφών μου". Επίσης μια άγνωστη γιαγιά ξεπροβοδίζει τους στρατιώτες στο Βασιλικό λέγοντας: "Παναγιά μου βοήθα τα παιδιά. Να κάνει καλό καιρό να πολεμήσουν".
Στο κεφαλοχώρι Πωγωνιανή η Ιταλική κατοχή βρίσκει τους κατοίκους φοβισμένους και βωβούς. Οι Ιταλοί συνεννοούνται με τον Γυμνασιάρχη και τις ντόπιες αρχές. Η κυρά Βρύκλω (Ευρύκλεια) Κουβάτση θυμάται χαρακτηριστικά τους Ιταλούς φαντάρους να έρχονται στο σπίτι και να της ζητούν φαγητό. Αυτή τους φίλεψε με ψωμί και αυγά και μάλιστα έδωσαν στον μονάκριβο γιο της Κώστα μια σοκολάτα. Αντίθετα, στα γύρω χωριά η κατάσταση έιναι πιο δύσκολη: οι Αλβανοί Λιάμπηδες πλιατσικολογούν και μάλιστα πέρνουν μέχρι και τις παραδοσιακές Πωγωνίσιες στολές.
Στο μεταξύ η μεραρχία Φεράρα των Ιταλών (που αρχικά εισέβαλε) εγκαθιστά το κέντρο διοικήσεως στο Δελβινάκι ενώ ο διοικητής του ΑΤΔ Φριζής βρίσκεται στα Δολιανά μετά την υποχώρηση. Στις 14 Νοεμβρίου αρχίζει η αντεπίθεση του ΕΣ με προεξέχων το ΑΔΤ. Πολλές μάχες διεξάγονται εκεί που είχαν ξανακαταβληθεί κατά την εισβολή. Συγκινητική είναι η περιγραφή του τέλους του ηρωικού Ταγματάρχη του ΑΔΤ Αλεβιζάτου Τζαννή στην μάχη προ της Βήσσανης (19/11/1940). Ο θρήνος καταλαμβάνει τους στρατιώτας και το κλίμα γίνεται βαρύ.
Στις 20 του Νοέμβρη ο ΕΣ μπαίνει στο Δελβινάκι ως απελευθερωτής-νικητής. Βέβαια οι βομβαρδισμοί του Πωγωνίου από τους υποχωρούντες Ιταλούς δεν σταματούν. Μάλιστα πολλοί Πωγωνίσιοι απείχθησαν (Ξηρόβαλτο, Ορεινό κτλ) από τους Λατίνους. Πλέον έχει αρχίσει η επέλαση του ΕΣ με τις γνωστές εξελίξεις : απελευθέρωση Β.Ηπείρου, οπισθοχώρηση, Κατοχή, απελευθέρωση, εμφύλιος...
Τιμώντας τα γεγονότα αυτά η πολιτεία πραγματοποίησε και φέτος στις 27 Οκτωβρίου εκδηλώσεις στο Καλπάκι. Παρεβρέθησαν εκ μέρους της κυβέρνησης ο Αντιπρόεδρος κ. Πάγκαλος, εκ μέρους της ΝΔ. ο ευαισθητοποιημένος βουλευτής Γ.Σούρλας (γνωστός ο αγώνας του για την περισυλλογή-ταφή των οστών των Πεσόντων Μαχητών στη Β.Ήπειρο), αντιπρόσωπος του ΛΑ.Ο.Σ., ο διοικητής της VIII μεραρχίας Ηπείρου και πλήθος τοπικών αρχόντων. Αλγιεινή εντύπωση προκάλεσε στον διαχειριστή η απουσία επίσημης αντιπροσώπευσης του ΚΚΕ και του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. Τραγικότερο δε όλων η υποτίμηση ενός από τους ελάχιστους ζώντες αγωνιστές του '40 που αφέθηκε χωρίς καμμία φροντίδα-ενδιαφέρον να παρακολουθεί την τελετή με τους συγγενείς του. Ντροπή!!!
Οι μαρτυρίες πολλές. Τα χαρακώματα προετοιμάζονταν από τους ντόπιους 1 χρόνο πριν. Τί έγινε όμως κατά την είσοδο των Ιταλών?
Η VIII Μεραρχία ενισχύεται πριν τον πόλεμο με την δημιουργία του ΑΤΔ αφού ήταν ορατός ο κίνδυνος εισβολής. Η επάνδρωση γίνεται κυρίως με Ηπειρώτες σε επιστράτευση τον Αύγουστο του '40 ενώ οι Ιταλοί έχουν από το 1939 εισβάλει και καταλάβει την Αλβανία. Οι υπόχρεοι προς επιστράτευση δέχονται ατομικές προσκλήσεις καταταγής.
Από μαρτυρίες στο εξαίρετο βιβλίο του Κωστούλα συνάγεται οτι η οργάνωση και ανάπτυξη του ΕΣ στην περιοχή είχε διευθετηθεί πριν τον Οκτώβριο. Μάλιστα ήταν τέτοια που είχε εγκατασταθεί στον Κακόλακκο σταθμός αεράμυνας, με 12 φαντάρους, με σκοπό την καταγραφή Ιταλικών πτήσεων. Αντιαρματικά φράγματα, ορύγματα, πάσης φύσεως εμπόδια στήνονται σε διάφορες περιοχές (π.χ. πυκνόφυτο δάσος της Μπούνας). Λόχοι εγκαθίστανται στα παραμεθώρια χωριά (Στραβοσκιάδι, Δρυμάδες) και όλοι περιμένουν τις διαταγές!
Οι Ιταλοί παρά τα εμπόδια που συναντούν (μέχρι και καταστροφή εκ μέρους του ΕΣ ιστορικών γεφυριών βλ. γέφυρα Γκόλα, Αγίων) προελαύνουν εως το Καλπάκι. Περί αυτού ο Στρατηγός Κατσιμήτρος αργότερα εξήγησε τους λόγους επιλογής της περιοχής Καλπακίου-Καλαμά ως γραμμή ύστατης άμυνας. Κατά τον Στρατηγό το ηθικό των στρατιωτών, καταγόμενων κυρίως από την Ήπειρο, θα έπεφτε αν άφηναν μακρυά τα σπίτια τους και αμύνονταν πολύ "μέσα" στον Ελληνικό χώρο. Ενδεικτική είναι η συγκινησιακή ατμόσφαιρα που περιγράφει ο συγγραφέας κατά τον αποχαιρετισμό του Λοχία Θάνου με τους δικούς του στην Μερόπη Πωγωνίου: "Με δάκρυα και πολλά κλάματα αποχωρίζομαι του πατρός μου, της μητρός μου και των αδελφών μου". Επίσης μια άγνωστη γιαγιά ξεπροβοδίζει τους στρατιώτες στο Βασιλικό λέγοντας: "Παναγιά μου βοήθα τα παιδιά. Να κάνει καλό καιρό να πολεμήσουν".
Στο μεταξύ η μεραρχία Φεράρα των Ιταλών (που αρχικά εισέβαλε) εγκαθιστά το κέντρο διοικήσεως στο Δελβινάκι ενώ ο διοικητής του ΑΤΔ Φριζής βρίσκεται στα Δολιανά μετά την υποχώρηση. Στις 14 Νοεμβρίου αρχίζει η αντεπίθεση του ΕΣ με προεξέχων το ΑΔΤ. Πολλές μάχες διεξάγονται εκεί που είχαν ξανακαταβληθεί κατά την εισβολή. Συγκινητική είναι η περιγραφή του τέλους του ηρωικού Ταγματάρχη του ΑΔΤ Αλεβιζάτου Τζαννή στην μάχη προ της Βήσσανης (19/11/1940). Ο θρήνος καταλαμβάνει τους στρατιώτας και το κλίμα γίνεται βαρύ.
Στις 20 του Νοέμβρη ο ΕΣ μπαίνει στο Δελβινάκι ως απελευθερωτής-νικητής. Βέβαια οι βομβαρδισμοί του Πωγωνίου από τους υποχωρούντες Ιταλούς δεν σταματούν. Μάλιστα πολλοί Πωγωνίσιοι απείχθησαν (Ξηρόβαλτο, Ορεινό κτλ) από τους Λατίνους. Πλέον έχει αρχίσει η επέλαση του ΕΣ με τις γνωστές εξελίξεις : απελευθέρωση Β.Ηπείρου, οπισθοχώρηση, Κατοχή, απελευθέρωση, εμφύλιος...
Posts
No comments:
Post a Comment