Πωγώνι: Μια ανείπωτη ιστορία στο έπος του '40

  Η "ανείπωτη ιστορία", πιστή στην εισαγωγική της διακήρυξη, θα παρουσιάσει και αυτόν τον μήνα μια ιστορία περίπου άγνωστη. Πριν από λίγες ημέρες βρεθήκαμε στην Ήπειρο με αφορμή την επέτειο των 69 χρόνων από την έναρξη του Ελληνοιταλικού πολέμου. Από τις 26-30 Οκτωβρίου παρακολουθήσαμε από κοντά γεγονότα σχετιζόμενα με τον εορτασμό του έπους του '40.

  Είμασταν στις εορταστικές εκδηλώσεις στο Καλπάκι (με την αναπαράσταση της ομώνυμης μάχης), τις παρελάσεις στα σχεδόν ερημωμένα χωριά της Ηπείρου (που πρώτα ένιωσαν την μπότα του Ιταλού εισβολέα το '40), και σε παρουσιάσεις σημαντικών βιβλίων.

  Με ιδιαίτερη συγκίνηση θα παρουσιάσουμε συνοπτικά την ιστορία μιας ιδιαίτερης περιοχής. Μιας περιοχής ξεχασμένης, "πάνω εκεί στις Πίνδου μας τις κορυφές", που ζεί με τις αναμνήσεις τις. Αναμνήσεις που ξεκινούν απο αρκετά μακρυά αλλά εμείς θα επικεντρωθούμε στην περιόδο της Ιταλικής εισβολής. Αφορμή για αυτό μας έδωσε η πολύ ενδιαφέρουσα παρουσίαση του βιβλίου του Κ.Κωστούλα που διεξήχθει στις 26 Οκτωβρίου στο Παλαιό ξενοδοχείο ΞΕΝΙΑ στα Ιωάννινα. Το βιβλίο με τίτλο "Γεγονότα στο Πωγώνι 1940-41" περιγράφει ανάγλυφα γεγονότα που ακολούθησαν την εισβολή των Ιταλών στο Πωγώνι...

  Ο κόσμος πολύς. Η συγκίνηση έκδηλη. Ο σκοπός? Ιερός. Για όσους έχουν εντρυφήσει σε ανάλογες καταστάσεις το σκηνικό ήταν συνήθες: Ο Κώστας Κωστούλας, μελετητής-ιστορικός παρουσίαζε άλλο ένα βιβλίο του. Ετούτη την φορά υπήρχε μια ιδιαιτερότητα όμως: το  βιβλίο αφορούσε όχι μόνο το έπος του '40 αλλά κάτι πιο σημαντίκό, την ανείπωτη ιστορία του Πωγωνίου, μιας μικρής επαρχίας στις Βορειοδυτικές εσχατιές της Ελλάδας.
  Μετά την εισβολή των Ιταλών στις 28 Οκτώβρη, ήρθε κατοχή που δεν διήρκεσε πολύ (λόγω της μετέπειτα αντεπίθεσης του Ελληνικού Στρατού (ΕΣ) από την γραμμή άμυνας του Καλπακίου εώς την Β.Ήπειρο). Ο Κ. Κωστούλας συγκέντρωσε σε αυτό το βιβλίο πολλές και ενδιαφέρουσες πληροφορίες της περιόδου.

  Κεντρικό ρόλο στην ιστορία των επιχειρήσεων στο Πωγώνι το '40 διαδραματίζει το Ανεξάρτητο Τάγμα Δελβινακίου (ΑΤΔ) εγκατεστημένο στο Χάνι Δελβινάκι με επικεφαλή τον Αντισυνταγματάρχη Μαρδοχαίο Φριζή. Το ΑΤΔ (με τρεις λόχους και σταθμό Διοίκησης) υπάγεται στην θρυλική VIII Μεραρχία υπό τον Στρατηγό Κατσιμήτρο και έχει ως τομέα δράσης την περιοχή από την Μουργκάνα εώς την Νεμέρτσικα.
  Οι μαρτυρίες πολλές. Τα χαρακώματα προετοιμάζονταν από τους ντόπιους 1 χρόνο πριν. Τί έγινε όμως κατά την είσοδο των Ιταλών?
  Η VIII Μεραρχία ενισχύεται πριν τον πόλεμο με την δημιουργία του ΑΤΔ αφού ήταν ορατός ο κίνδυνος εισβολής. Η επάνδρωση γίνεται κυρίως με Ηπειρώτες σε επιστράτευση τον Αύγουστο του '40 ενώ οι Ιταλοί έχουν από το 1939 εισβάλει και καταλάβει την Αλβανία. Οι υπόχρεοι προς επιστράτευση δέχονται ατομικές προσκλήσεις καταταγής.
  Από μαρτυρίες στο εξαίρετο βιβλίο του Κωστούλα συνάγεται οτι η οργάνωση και ανάπτυξη του ΕΣ  στην περιοχή είχε διευθετηθεί πριν τον Οκτώβριο. Μάλιστα ήταν τέτοια που είχε εγκατασταθεί στον Κακόλακκο σταθμός αεράμυνας, με 12 φαντάρους, με σκοπό την καταγραφή Ιταλικών πτήσεων. Αντιαρματικά φράγματα, ορύγματα, πάσης φύσεως εμπόδια στήνονται σε διάφορες περιοχές (π.χ. πυκνόφυτο δάσος της Μπούνας). Λόχοι εγκαθίστανται στα παραμεθώρια χωριά (Στραβοσκιάδι, Δρυμάδες) και όλοι περιμένουν τις διαταγές!
  Οι Ιταλοί παρά τα εμπόδια που συναντούν (μέχρι και καταστροφή εκ μέρους του ΕΣ ιστορικών γεφυριών βλ. γέφυρα Γκόλα, Αγίων) προελαύνουν εως το Καλπάκι. Περί αυτού ο Στρατηγός Κατσιμήτρος αργότερα εξήγησε τους λόγους επιλογής της περιοχής Καλπακίου-Καλαμά ως γραμμή ύστατης άμυνας. Κατά τον Στρατηγό το ηθικό των στρατιωτών, καταγόμενων κυρίως από την Ήπειρο, θα έπεφτε αν άφηναν μακρυά τα σπίτια τους και αμύνονταν πολύ "μέσα" στον Ελληνικό χώρο. Ενδεικτική είναι η συγκινησιακή ατμόσφαιρα που περιγράφει ο συγγραφέας κατά τον αποχαιρετισμό του Λοχία Θάνου με τους δικούς του στην Μερόπη Πωγωνίου: "Με δάκρυα και πολλά κλάματα αποχωρίζομαι του πατρός μου, της μητρός μου και των αδελφών μου". Επίσης μια άγνωστη γιαγιά ξεπροβοδίζει τους στρατιώτες  στο Βασιλικό λέγοντας: "Παναγιά μου βοήθα τα παιδιά. Να κάνει καλό καιρό να πολεμήσουν".

  Στο κεφαλοχώρι Πωγωνιανή η Ιταλική κατοχή βρίσκει τους κατοίκους φοβισμένους και βωβούς. Οι Ιταλοί συνεννοούνται με τον Γυμνασιάρχη και τις ντόπιες αρχές. Η κυρά Βρύκλω (Ευρύκλεια) Κουβάτση θυμάται χαρακτηριστικά τους Ιταλούς φαντάρους να έρχονται στο σπίτι και να της ζητούν φαγητό. Αυτή τους φίλεψε με ψωμί και αυγά και μάλιστα έδωσαν στον μονάκριβο γιο της Κώστα μια σοκολάτα. Αντίθετα, στα γύρω χωριά η κατάσταση έιναι πιο δύσκολη: οι Αλβανοί Λιάμπηδες πλιατσικολογούν και μάλιστα πέρνουν μέχρι και τις παραδοσιακές Πωγωνίσιες  στολές.
  Στο μεταξύ η μεραρχία Φεράρα των Ιταλών (που αρχικά εισέβαλε) εγκαθιστά το κέντρο διοικήσεως στο Δελβινάκι ενώ ο διοικητής του ΑΤΔ Φριζής βρίσκεται στα Δολιανά μετά την υποχώρηση. Στις 14 Νοεμβρίου αρχίζει η αντεπίθεση του ΕΣ με προεξέχων το ΑΔΤ. Πολλές μάχες διεξάγονται εκεί που είχαν ξανακαταβληθεί κατά την εισβολή. Συγκινητική είναι η περιγραφή του τέλους του ηρωικού Ταγματάρχη του ΑΔΤ Αλεβιζάτου Τζαννή στην μάχη προ της Βήσσανης (19/11/1940). Ο θρήνος καταλαμβάνει τους στρατιώτας και το κλίμα γίνεται βαρύ.
  Στις 20 του Νοέμβρη ο ΕΣ μπαίνει στο Δελβινάκι ως απελευθερωτής-νικητής. Βέβαια οι βομβαρδισμοί του Πωγωνίου από τους υποχωρούντες Ιταλούς δεν σταματούν. Μάλιστα πολλοί Πωγωνίσιοι απείχθησαν (Ξηρόβαλτο, Ορεινό κτλ) από τους Λατίνους. Πλέον έχει αρχίσει η επέλαση του ΕΣ με τις γνωστές εξελίξεις : απελευθέρωση Β.Ηπείρου, οπισθοχώρηση, Κατοχή, απελευθέρωση, εμφύλιος...

  Τιμώντας τα γεγονότα αυτά η πολιτεία πραγματοποίησε και φέτος στις 27 Οκτωβρίου εκδηλώσεις στο Καλπάκι. Παρεβρέθησαν εκ μέρους της κυβέρνησης ο Αντιπρόεδρος κ. Πάγκαλος, εκ μέρους της ΝΔ. ο ευαισθητοποιημένος βουλευτής Γ.Σούρλας (γνωστός ο  αγώνας του για την περισυλλογή-ταφή των οστών των Πεσόντων Μαχητών στη Β.Ήπειρο), αντιπρόσωπος του ΛΑ.Ο.Σ., ο διοικητής της VIII μεραρχίας Ηπείρου και πλήθος τοπικών αρχόντων. Αλγιεινή εντύπωση προκάλεσε στον διαχειριστή η απουσία επίσημης αντιπροσώπευσης του ΚΚΕ και του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. Τραγικότερο δε όλων η υποτίμηση ενός από τους ελάχιστους ζώντες αγωνιστές του '40 που αφέθηκε χωρίς καμμία φροντίδα-ενδιαφέρον να παρακολουθεί την τελετή με τους συγγενείς του. Ντροπή!!!

H ξεχασμένη πτήση!!!

  Τον περασμένο Αύγουστο τα μ.μ.ε τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό έδωσαν μεγάλη δημοσιότητα στην απελευθέρωση και επιστροφή του Al-Megrahi στην πατρίδα του Λιβύη. Το σενάριο για τους μυημένους φάνταζε γνωστό: Άραβας (Λίβυος) τρομοκράτης, καταδικασμένος σε ισόβεια για την ανατίναξη της πτήσης της Pan-Am στην περιοχή Lockerbie της Σκωτίας τον Δεκέμβριο του 1988, γύριζε ελεύθερος στην πατρίδα του ύστερα από προδωτική χάρη που του απένειμε δικαστήριο της Σκωτίας.

  Η επίσημη δικαιολογία του δικαστηρίου ήταν η άσχημη κατάσταση της υγείας του (προστάτης σε προχωρημένη μορφή). Πολλά μέσα ενημέρωσης βέβαια τόνισαν οτι η Αγγλία ήρθε σε συμφωνία με την Λιβύη με αντάλλαγμα την εκμετάλλευση των πετρελαίων της χώρας. Όλα αυτά ακούγονταν ωραία και σύμφωνα με το γενικότερο κλίμα ισλαμοφοβίας που διακατέχει την Υφήλιο μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Η "ανείπωτη ιστορία'' ψάχνωντας το θέμα βρήκε την ιστορία μιας ξεχασμένης πτήσης. Μιας πτήσης που προηγήθηκε αυτής της Pan-Am αλλά είχε ένα ελλάτωμα: η πλειονότητα των επιβατών της ήταν από την Μέση Ανατολή...
  Όλα ξεκίνησαν τον Ιούλιο του 1988, 5 μήνες πριν την πτήση της Pan-Am. Την περίοδο εκείνη ο πόλενος Ιράν-Ιράκ πλησίαζε στο τέλος του. Οι ΗΠΑ ταγμένες στο πλευρό του Ιρακ είχαν στείλει δυνάμεις στα στενά του Περσικού Κόλπου νότια του Ιράν. Στις 3 Ιουλίου ήταν προγραμματισμένη η πτήση 655 απο το Ιράν στα Η.Α.Ε.. Όμως δεν έμελε ποτέ να ολοκληρωθεί αφού κατερίφθει από το αμερικάνικο πλοίο USS Vincennes που "παραμόνευε" στα στενά.
  Είναι αλήθεια οτι η διεθνή κατακραυγή για τις ΗΠΑ ήταν μεγάλη. Ως αποτέλεσμα αναγκάστηκαν και πλήρωσαν αποζημίωση στους συγγενείς των 290 θυμάτων ύψους 68.1 εκατ.$. Καμμία άλλη κύρωση όμως δεν τους επεβλήθει...
  Στον αντίποδα, ο Al-Megrahi και μέσω αυτού η Λιβύη γνώρισαν την διαπόμπευση από την πολιτισμένη διεθνή κοινότητα στις διάφορες δίκες που ακολούθησαν την ανατίναξη της πτήσης της Pan-Am. Ποτέ δεν απεδείχθη οτι ο ίδιος έβαλε την βόμβα στην εν-λόγω πτήση. Οι Σκωτσέζοι δικαστές μάλιστα ανέφεραν το 2001 οτι υπήρχαν απλές (circumstantial) ενδείξεις ενοχής αλλά όχι αποχρώσες...
  Η υποδοχή του Megrahi στην Λιβύη κατακρίθηκε στην Δύση. Όμως δεν υπήρξε ανάλογη ευαισθησία όταν ο Διοικητής του USS Vincennes William Rogers τιμήθηκε από τον πρόεδρο Bush με το παράσημο της Λεγεώνας της Τιμής το 1990. H υποδοχή βέβαια που επιφυλάχτηκε στον Rogers με την επιστροφή του στις ΗΠΑ, μετά το χτύπημα στην πτήση 655, ήταν θερμότατη. Και φυσικά η Λιβύη εκτός από τις κυρώσεις των ΗΠΑ και του ΟΗΕ αναγκάστηκε να πληρώσεις και ~3.5 δισεκατ.$ στους συγγενείς των θυμάτων πολύ απλά γιατί η πλειοψηφία τους ήταν από τις ΗΠΑ και την Αγγλία. Κάπως έτσι η πτήση 655 των Ιρανικών Αερογραμμών και τα 290 θύμματα αυτής ξεχάστηκαν για χάρη μιας άλλης πτήσης...